«Παλιές μνήμες… στη Ναύπακτο του σήμερα» την Παρασκευή

“Ανοίγουμε τον Κλήδονα με τ’ Αη Γιαννιού τη χάρη, όπου ‘ναι καλορίζικος να βγει το ριζικάρι”. Με αυτά τα λόγια άνοιγε κάθε χρόνο ο Κλήδονας στις 24 Ιουνίου, ανήμερα τ’ Αη Γιαννιού του Ριγανά κι οι νέοι και οι νέες καρδιοχτυπούσαν απ’ τη νύχτα της παραμονής, ώσπου να ακούσουν τα μαντέματα της Ριζικάρισσας.

Και φέτος αναμένεται να αναβιώσει το έθιμο, οι ρίζες του οποίου βρίσκονται στην αρχαιότητα, την εποχή των μαντείων και στη συνέχεια ενσωματώνονται από την χριστιανική παράδοση φτάνοντας μέχρι τις ημέρες μας. Οι φωτιές ανάβονται την παραμονή και έχουν χαρακτήρα διαβατήριο, σηματοδοτώντας το πέρασμα από μια χρονική περίοδο σε άλλη, όπως προσδιορίζεται από το θερινό ηλιοστάσιο. Την ίδια βραδιά αρχίζει και η προετοιμασία του κλήδονα.

Στην παραδοσιακή, την αρχέτυπη τελετουργία του, με τις κατά τόπους μικροδιαφορές ή και ιδιαιτερότητες, ο κλήδονας γίνεται με αμίλητο (άκριτο, βουβό, άλαλο) νερό, που φέρνει από την πηγή ένα κορίτσι πρωτότοκο και αμφιθαλές, δηλ. που ζουν και οι δυο του γονείς. Το νερό βάζουν σε μια στάμνα ή άλλο κατάλληλο αγγείο και μέσα ρίχνει καθένας που συμμετέχει ένα ριζικάρι (ριζικό=τύχη) ή κληδονικό, ένα προσωπικό μικροαντικείμενο (δαχτυλίδι κ.λπ.), ή ένα φρούτο με κάποιο χαρακτηριστικό σημάδι πάνω για να ξέρουν σε ποιον ανήκει. Σκεπάζουν μετά τον κλήδονα με κόκκινο πανί και βάζουν πάνω μια κλειδαριά, τάχα πως τον κλειδώνουν. Τον βγάζουν έπειτα στο ύπαιθρο, να μείνει όλη τη νύχτα για να αστρονομηθεί, να δεχθεί τη μαγική επήρεια των άστρων. Το πρωί φέρνουν τον κλήδονα μέσα στο σπίτι και το απόγευμα μαζεύονται όλοι γύρω του, και ένα μικρό κορίτσι, πρωτότοκο πάλι και αμφιθαλές, αρχίζει να βγάζει τα ριζικάρια από το νερό, αφού πρώτα η ομήγυρη τραγουδήσει ένα δίστιχο, ευχετικό, επαινετικό, αλληγορικό, σατιρικό.

Συνδέοντας κάθε φορά το περιεχόμενο του δίστιχου με το πρόσωπο στο οποίο ανήκει το ριζικάρι που βγαίνει, κάνουν προγνώσεις για την τύχη τους, κυρίως οι κοπέλες για τον μέλλοντα σύντροφο της ζωής τους. Η ευθυμία και η σάτιρα δεν λείπουν την ώρα αυτή, ιδιαίτερα όταν το δίστιχο είναι άσχετο ή αταίριαστο με το πρόσωπο στο οποίο αναφέρεται. Χαρακτηριστική είναι η πανελληνίως γνωστή φράση «αυτά τα λεν στον κλήδονα», προκειμένου για ψέμα ή υπερβολή. Το νερό του κλήδονα πιστεύεται ότι έχει μεγάλη δύναμη. Γι’ αυτό οι κοπέλες, μόλις τελείωνε η ομαδική μαντεία, το έπαιρναν και το χρησιμοποιούσαν για ατομικές προγνώσεις. Το έριχναν, π.χ., σε πηγάδι και μετά, κρατώντας έναν καθρέπτη στραμμένο προς τον ήλιο με τρόπο ώστε οι ακτίνες του με την αντανάκλαση να πέφτουν στο πηγάδι, κοίταζαν προσεχτικά στην επιφάνεια του πηγαδίσιου νερού, πιστεύοντας ότι θα δουν τη μορφή του μέλλοντα συζύγου τους. Πρόκειται για κατοπτρομαντεία, που θυμίζει ανάλογη μαντική συνήθεια στην περιοχή των Πατρών, σε ιερό της Δήμητρας κοντά σε άλσος, καθώς αναφέρει ο Παυσανίας στα Αχαϊκά του.

Στη Ναύπακτο οι παλαιότεροι θυμούνται στις γειτονιές τους να παίρνουν τ’ αμίλητο νερό με το κανάτι, να βάζουν μέσα κάτι δικό του ο καθείς και να το ρίχνουν στον κλήδονα που τον σκέπαζε η Ριζικάρισσα με κόκκινο πανί, τον κλείδωνε με αλυσίδα και κλειδωνιά κι ανήμερα της γιορτής το βράδυ ανάβανε φωτιές μ’ άχερα και ξύλα.

Ξενυχτούσαν με κεράσματα κι ήταν χαρά θεού για τα παιδιά που πήδαγαν τις φωτιές ρίχνοντας τα μαγιάτικα στεφάνια να καούν, σημάδι του τέλους της άνοιξης κι αρχής της νέας εποχής, του καλοκαιριού. Το έθιμο αναβιώνει κάθε χρόνο, μέσα από μια αξιόλογη μουσικοθεατρικοχορευτική εκδήλωση, ο Σύλλογος Ναύπακτος: Πολιτιστικές διαδρομές σε έναν πανέμορφο χώρο στο Βεζύρ Τζαμί, στο Κάστρο της Ναυπάκτου.